تسمه تایم

امروز یکی از موقعیت‌هایی که همه‌ی عمرم از آن می‌ترسیدم سرم آمد. کفِ جاده‌ی شیراز اصفهان ماشینم تسمه زد. آن هم در وضعی که نه کسی همراهم بود؛ نه گوشی موبایلم آنتن می‌داد که زنگ بزنم امداد خودرو. خدا می‌داند در آن نیم ساعت، یک ساعتی که طول کشید تا بالاخره یک آدم خوبی ترمز کند و به داد برسد، تا وقتی که سر و کله‌ی ماشین بوکسلی پیدا شد، تا آن لحظه‌ای که فهمیدم بیست تومان افتاده‌ام توی خرج چه به من گذشت. اما الان که دارم اینها را تایپ می‌کنم انگار همه‌اش یک خواب بوده. گور پدر بیست میلیون، گورِ پدرِ ماشین، من هنوز زنده‌ام و دارم تایپ می‌کنم.  

بزرگترین درس

بزرگترین دستاوردی که این روزها دارم به آن می‌رسم، چیزی که شاید یک روز خوابش را هم نمی‌دیدم، هنرِ خوب کردن حال خودم با مراقبه است. در یک هفته‌ی اخیر، بارها دنیای درونی‌ام آشفته و متلاطم شده است و هر بار با همین روشِ مقدس طوفان را به نسیمِ خنکی مبدل ساخته‌ام. من این کار را قبلاً با کمکِ بعضی مواد انجام می‌دادم، که البته هنوز هم معتقدم موادِ مقدسی هستند، اما دیگر آنچه را که باید بود به من بدهند دادند، و از اینجا به بعدش خودم هستم و خودم. 

وقتی شبکه‌ی درد فعال می‌شود، یک گوشه ساکت می‌نشینم، به تنفس برمی‌گردم، به لحظه‌ی حال، شبکه‌ی درد را نظاره می‌کنم، خشم را نظاره می‌کنم و با نظاره کردن، از درد و خشم فاصله می‌گیرم، تبدیل به چشمِ سومی می‌شوم که دارد سروش را از بیرون می‌بیند. بعد متوجه می‌شوم که این خشم و درد از کجا نشات گرفته: از افکار تکراری، از افکار شرطی شده؛ بعد متوجه می‌شوم که چون دارم با پیش‌فرض‌های ذهنی‌ام فکر می‌کنم و چون در این پیش‌فرض‌های قدیمی من آدم ضعیف یا شکست‌خورده‌ای بوده‌ام، ناخودآگاهم دارد پیش‌بینی می‌کند که باز هم قرار است ضعیف یا شکست‌خورده باشم؛ در حالی که ضعف و شکست‌خوردگی تنها دو کلمه هستند که در ذهنِ من تعریف شده‌اند و هیچ مصداق واقعی در دنیای بیرون ندارند. اینجاست که نور می‌آید، نور یعنی آگاهی، هر جا که آگاهی بیاید، دیگر دردها و زخم‌ها در تاریکی نیستند، زخم‌ها وقتی از تاریکی بیرون می‌آیند دیگر هیچ ابهتی ندارند؛ فرو می‌ریزند.

چه تابستانی

چه تابستانی است واه! 

درختان دیگر خود را برنمی‌تابند 

گویی که ریشه‌هاشان در آسمانِ خُشک رفته‌است 

و شاخ‌هاشان، با میوه‌های عنابی 

آسمانِ تر را می‌روبد 

موجوداتِ روی زمین

آنچنان‌اند که گویی هرگز نبوده‌اند 

و موجوداتِ آسمانی در وحدتِ آبی شنا می‌کنند. 

چه خواهد شد؟ هیچکس نمی‌داند. 

کوتاه درباره فهم من از هایدگر

هایدگر در هستی و زمان می‌خواست مساله‌ای را به زبان بیاورد که به نوکِ زبانش رسیده‌بود اما قابلِ صورت‌بندی نبود. هایدگر تلاش کرد از سنتِ متافیزیک جدا شود، اما نهایتاً خودش هم به همان سنت دچار شود، و به همین دلیل هستی و زمان ناتمام ماند. 

مساله‌ای که هایدگر، به نظر من به طریقِ شهودی به آن رسیده‌بود، یکی بودنِ وجودِ انسانی با بعد زمانی و مکانی پیرامونش بود؛ یعنی این که من، چیزی نیستم جز همینجا و همین حالا؛ یعنی اینجا و اکنون ظرفی نیست که من در آن قرار بگیرم، اینجا و اکنون خودِ من است. چنین فهمی از هستیِ انسانی، به نظرِ من نه از طریقِ سنت متافیزیک، بلکه فقط و فقط از طریقِ مراقبه در سکوت به دست می‌آید؛ اما وقتی که همین فهم، بر کاغذ جاری می‌شود، خواننده‌ی موشکافِ فلسفه‌دان توقعِ یک مسیر استدلالی برای آن دارد؛ مسیری که ترسیمِ آن کاملاً ناممکن است. 

برای همین، آدمهایی که فلسفه‌ی غرب را مثلِ ناموسشان مطالعه کرده‌اند، غالباً هایدگر را پرت و پلا می‌دانند (این را در همکلامی با سیداحمدیان خیلی خوب فهمیدم)؛ چون هایدگر اساساً ضدمدرنیسم است، هایدگر انسان را به شرایط بنیادین‌اش برمی‌گرداند، به خودِ بودن و این چیزی است که ذهنِ سوبژکتیو دکارتی هرگز آن را برنمی‌تابد. 

کمی سخنِ فلسفی

 «کشف» به عربی یعنی کنار رفتنِ پرده. پرده را ما کنار نمی‌زنیم، پرده را آن که پشتِ پرده است کنار می‌زند. پس چیزی به نام «شناخت» از جانب انسان وجود ندارد، بلکه جهان خود را به ما می‌شناساند. من این را هنگامِ فرایند ساختن موسیقی فهمیده‌ام، من موسیقی را نمی‌سازم، موسیقی از قبل وجود دارد و خود را بر من نمایان می‌کند. 

نه تنها شناخت از جانب انسان وجود ندارد، عمل هم از جانب انسان وجود ندارد. عاملیت کارِ پروردگار است، اما تجسدِ این عاملیت کار ماست؛ ما عاملیت پروردگار را ظاهر می‌کنیم، به آن جسم می‌بخشیم. 

 

هم دعا از تو اجابت هم ز تو 

ایمنی از تو مهابت هم ز تو 

 

نوستالژی بازی

گاهی آدم وسوسه می‌شود که بنشیند و ساعتها درباره‌ی گذشته بیاندیشد. گاهی به مسیری که آمده‌ام می‌اندیشم و در شگفت می‌شوم از این همه فراز و نشیب که انگار همه‌ی آنها از منبعی دیگر برنامه‌ریزی شده‌بود. من زیستن را بی‌معنا نمی‌بینم؛ و وقتی به سرنوشت استادانی که داشتم می‌اندیشم، خودم را دنباله‌رو آنها می‌بینم؛ در تفکر، در زیستن و در یگانه شدن با زمان. 

این روزها که با هوشِ مصنوعی بیشتر کار می‌کنم، متوجه می‌شوم که هوش و تفکر تحلیلی دیگر راهگشای مشکلاتِ بشریت نیست؛ چون مبتنی بر «داده» است و «داده» نهایتاً اعتباری و محدود است. ما احتیاج به آدمهای باهوش نداریم، چون هوش مصنوعی از همه‌ی آنها باهوش‌تر است. ما احتیاج به آدمهای خیلی وسیع داریم، خیلی بزرگ، آدمهایی که بتوانند روح را نشان دهند، و به ما بباورانند که بشریت هنوز نمرده‌است. 

قوانین جدید زندگیِ من

1- هیچکس دلش به حال تو نسوخته و نخواهد سوخت. پس دل نسوزان. 
2- به آدمها چنگ و دندانت را نشان بده، حتی اگر واقعاً دوستشان داری این دوست داشتن را در اعماق وجودت پنهان کن. 

3- بِدَر پیش از آن که دریده شوی. 

4- انسان ذاتاً تشنه‌ی خون است. 

5- حتی خانواده‌ی درجه یک تو هم آنطور که ظاهر امر نشان می‌دهد موضوع‌شان حالِ خوب تو نیست. آنها موضوع‌شان خودشان هستند و اعتبار بخشیدن به زندگیِ خودشان از طریقِ تو. 

6- تو خودت را داری. تو خدای خودت هستی، هرگز قدرت را به یک منبع بیرونی واگذار نکن. نه به یک خدای بیرونی که مبتنی بر مفاهیم اخلاقی باشد، نه به یک زن، نه به پول، نه موقعیت، نه مقام، نه هیچ انسان دیگری. تو همه چیز خودت هستی. با خودت دوست باش. 

به بهانه‌ی درگذشت احمد پژمان

در ایران موسیقیِ کلاسیک همیشه متعلق به یک قشر خاص تحصیلکرده بوده، اصلاً در همه جای دنیا همین است، موسیقی کلاسیک ماهیتاً مربوط به الیت جامعه است. 

هنرِ پژمان این بود که به شکلی بسیار عمیق، و بدون هیچگونه تظاهر و سوگیری ایدئولوژیک، آنچه را که از موسیقیِ ایرانی در خود داشت، با آنچه از موسیقی کلاسیک غرب در خود داشت یکی کرد. این یکی شدن آنقدر واقعی و طبیعی بود که شنونده هرگز فکر نمی‌کرد با موسیقیِ «تلفیقی» روبروست. به همین دلیل، موسیقی پژمان واضح، شفاف و خودمانی بود (بر خلاف غالب آثاری که از محیط آکادمی بیرون می‌آیند)؛ پژمان به نظر من شخصیتِ آکادمیکی نبود، اگر بود این نمی‌شد، من یکی دو جلسه افتخار شاگردی‌اش را داشتم، به زحمت کلمه‌ی تخصصی‌ای از زبانش خارج می‌شد، موسیقی را فراتر از این چیزها می‌دید (بر خلافِ اساتیدی که در دانشگاه ناچاراً نزدشان کلاس می‌گذراندیم)، اما عمقِ مطلب را می‌رساند، من در همان یکی دو جلسه پیشِ پژمان فهمیدم که چطور باید ملودی بنویسم، اصلی‌ترین هنری که یک آهنگساز باید بلد باشد و این همه در کلاس‌های درس مورد غفلت واقع می‌شود. ملودی‌نویسِ فوق‌العاده‌ای بود و موسیقی‌اش آنقدر زیبا و زنده است که به نظر من الان روحش با همین موسیقی در حالِ رقص و سماع در آسمان‌هاست. چقدر زیباست که آدم اینچنین زندگی کند، چقدر زیباست که آدم اینچنین بمیرد. 

گاهی فکر می‌کنم در لحظه‌ی مرگ، تمامِ کارهای زندگی‌مان پیش چشممان ظاهر می‌شود. خودِ اعمال، نه مجازات یا پاداش‌شان. چقدر زیباست که در تمامِ زندگی‌ات عشق ورزیده باشی و با هنر محشور بوده باشی، که در لحظه‌ی مرگت یک عمر عشق و هنر پیش چشمت ظاهر شود.  

یک لحظه تعمقِ صبحگاهی

من به این سوال که واقعاً «کی هستم» زیاد فکر می‌کنم، و در نهایت به این می‌رسم که «نمی‌دانم»، من فقط یک آگاهیِ سیالم، من آن چیزی هستم که «تجربه می‌کند»، مثلِ یک دوربین که معلوم نیست روی دستِ کدام عکاس یا فیلمبردار دارد می‌چرخد. تنها چیزی که من از خودم به رسمیت می‌شناسم همین «دیدن» است؛ اما این که آنچه می‌بینم را «شخصی» کنم، یا نسبت به آنچه می‌بینم حسِ مالکیت داشته‌باشم، یا فکر کنم دنیایی که می‌بینم از آنِ من است چیزی جز توهم نیست. 

یادی از یک بیتِ مولوی

«دشمنِ طاووس باشد پّرِ او 
ای بسا شاها که کشته فرِّ او» 

 

آنچه ما می‌خوریم، همان است که ما را می‌خورد. 

به یاد داشته‌باش، برای آزادی باید داشته‌هایت را مُدام بالا بیاوری.